2 Mayıs 2025 tarihinde Beyaz Saray’da düzenlenen basın toplantısında açıklanan karar, İran’dan petrol veya petrokimya ürünleri satın alan herhangi bir kişi, şirket ya da ülkeyi hedef alıyor. Bu hamle, İran’ın ekonomik can damarı olan petrol ticaretini boğmayı amaçlıyor.
“Bugünden itibaren, dünyanın herhangi bir yerinde İran’dan petrol veya petrokimya ürünleri satın alan herkes ABD tarafından yaptırıma uğrayacak,” dedi Trump, yanında üst düzey danışmanlar ve Hazine Bakanlığı yetkilileriyle birlikte. “İran’la iş yaparsanız, ABD ile iş yapamazsınız. Bu kadar basit. Onların nakit akışını keserek terörizme desteklerini, nükleer hırslarını ve Ortadoğu’daki kaosu durduruyoruz.”
Maksimum Baskı Politikasına Geri Dönüş
Bu açıklama, Trump’ın ilk döneminde uyguladığı “maksimum baskı” politikasının yeniden canlandırıldığını gösteriyor. Politika, ABD’nin küresel finansal etkisini kullanarak İran’ı ekonomik olarak izole etmeyi hedefliyor. İkincil yaptırımlar, birincil yaptırımlardan farklı olarak, İran’la iş yapan ABD dışındaki kişi ve kuruluşları hedef alıyor ve bu aktörlerin ABD pazarlarından, finans sisteminden ve ticaret ağlarından dışlanmasını öngörüyor.
Petrol ihracına büyük ölçüde bağımlı olan İran, bu yaptırımlarla ekonomik açıdan ciddi bir darbe alabilir. ABD Enerji Bilgi İdaresi’ne göre, İran 2024 yılında günde yaklaşık 1.3 milyon varil ham petrol ihraç etti; bu ihracatın büyük kısmı Çin, Hindistan ve Türkiye gibi ülkelere yapıldı. Petrokimya ürünleri de mevcut yaptırımlara rağmen Tahran için önemli bir gelir kaynağı oldu. Trump’ın yeni önlemleri, özellikle İran’ın en büyük petrol müşterisi olan Çin’i caydırmayı hedefliyor.
Petrol Fiyatlarında Dalgalanmalar Devam Ediyor
Yaptırımların geniş kapsamı, uluslararası piyasalarda ve ABD’nin müttefikleri arasında hemen endişe yarattı. Zaten jeopolitik gerilimler nedeniyle dalgalı olan petrol fiyatları, duyurunun ardından erken işlemlerde %4 artarak Brent ham petrol varil başına 80 dolara yaklaştı. Analistler, İran petrol arzında ciddi bir düşüşün küresel enerji piyasalarını daha da sıkılaştırabileceği konusunda uyarıyor.
Avrupa Birliği ülkeleri, özellikle enerji ithalatına bağımlı olanlar, yaptırımların enerji fiyatları üzerindeki potansiyel etkisinden endişe duyuyor. Çin ise yaptırımlara karşı çıkarak, İran’la ticaretin “meşru ve karşılıklı faydalı” olduğunu savundu. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, “Tek taraflı yaptırımlar uluslararası hukuka aykırıdır ve küresel ticareti baltalar,” diyerek Washington’a tepki gösterdi.
İran’ın Tepkisi Sert Oldu
İran hükümeti, yaptırımlara sert bir şekilde yanıt verdi. İran Dışişleri Bakanı Abbas Araghchi, “ABD’nin bu düşmanca politikaları, İran halkının iradesini kıramaz. Ekonomimizi çeşitlendirdik ve bu yaptırımlara karşı direnç geliştirdik,” dedi. Ancak, İran’ın iç ekonomik sorunları, yüksek enflasyon ve işsizlik oranları, yeni yaptırımların halk üzerindeki baskıyı artırabileceği endişesini doğuruyor.
Bölgesel olarak, yaptırımlar Ortadoğu’daki gerilimleri daha da tırmandırabilir. İran’ın desteklediği Hizbullah ve Yemen’deki Husi grupları gibi vekil güçler, yaptırımlara misilleme olarak ABD çıkarlarına veya müttefiklerine karşı eylemlerde bulunabilir. Ayrıca, İran’ın nükleer programına ilişkin müzakereler, bu yeni yaptırımlarla birlikte daha da çıkmaza girebilir.
ABD’de Trump’ın İran hamlesi, siyasi yelpazede farklı tepkilerle karşılandı. Cumhuriyetçiler, yaptırımları İran’a karşı kararlı bir duruş olarak alkışlarken, bazı Demokratlar ve dış politika uzmanları, politikanın diplomasi yollarını tıkayabileceği ve istenmeyen sonuçlara yol açabileceği uyarısında bulundu. Dış İlişkiler Konseyi’nden bir analist, “Bu yaptırımlar İran’ı köşeye sıkıştırabilir, ancak aynı zamanda Tahran’ı daha agresif bir duruşa itebilir,” yorumunda bulundu.
