Devlet Ana, Türk edebiyatının kültleşmiş en önemli tarihi romanlarından biridir. Kemal Tahir tarafından kaleme alınan eser, bir kuşak üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Özellikle Türkiye'deki sosyalist hareketlerin güçlendiği bir dönemde yankıları geniş kesimlere ulaşan Devlet Ana, günümüzde de kült bir eser olduğu için etkilerini sürdürmektedir.
Türk edebiyatının klasikleri arasında yer alan kitap, ilk baskısını 1967 yılında yapmıştır. Yayımlandığı günden itibaren on binlerce okurla buluşmuştur.
Roman'ın Konusu
Kemal Tahir, bu romanında Batı medeniyetinin iktisadi, sosyal, siyasal ve inanç eksenli kurumlarını irdelemenin yanı sıra "Asya Tipi Üretim Tarzı" adını verdiği kendi tarihsel çıkarımlarını Osmanlı Devletinin kuruluş süreci içinde anlatmıştır. Tahir, temel tez olarak Batı'nın geliştirdiği sistemin Türk kültürüne ve milli geleneklerine uymadığını belirtmiştir.
Ayrıca romanda Kemal Tahir, Osmanlı (Türk) insanının yaşayışını, dine bakışını, geleneklerini yorumlayış biçimini, coğrafyayla kurduğu aidiyeti, tarihi ile olan bağlarını anlatmaya çalışmıştır. Tahir'in bu çabası yer yer romanda sosyolojik çıkarımlar yapmasına yol açmıştır.
Tahir, bu eserinde destansı bir anlatımı tercih etmiştir. Osmanlı insanının yaşadığı süreçler, sıradan bir dille kaleme alınmamıştır. Köklü değişimlerin temelini Osmanlı'nın kuruluş yıllarına dayandıran Tahir, bu dönem anlaşılmadan günümüzdeki gerçekliğin anlaşılmayacağını iddia etmiştir. Yanlış batılılaşma, ahlaki çürüme, Tanzimat döneminin getirdiği ortamın arka planına dair tespitleri de romanda geniş bir yer tutmuştur. Bu yüzden bir grup eleştirmen, Kemal Tahir'in bu eseri bir cumhuriyet dönemi eleştirisi olarak yazdığını düşünmüştür.
Roman yayımlandığı dönemde pek çok tartışmaya sebebiyet vermiştir. Berna Moran, Asım Bezirci ve sonrasında gelen edebiyat eleştirmenleri Devlet Ana hakkında ideolojik çıkarımlar içeren eleştiriler yazmıştır. Devlet Ana'nın toplumsal zeminde hitap ettiği kesimler sorgulanmış, belirtilen tezlerin ne gibi bir gerçeklik ekseninde ele alındığına dair yorumlar yapılmıştır.
Kemal Tahir'in romanıyla oluşturduğu derin etki 1968 yılında Türk Dil Kurumu, en iyi roman ödülü almasıyla sonuçlanmıştır.