Dürziler, Orta doğu tarihini derinden etkilemiş önemli bir halktır. Lübnan, İsrail ve Suriye’de yaşayan Dürzi aşiretler, çatışmalı süreçlere dahil olarak tarihsel köklerini, aile yapılarını her dönemde korumayı başarmış ve varlığını sürdürmüştür.
Dürzi Tarihi
Dürzilik, Şii İslam’ın İsmailiye kolundan türemiş, Sabiilik ve Yezidilik etkisiyle, neo-platonist ayrıca heterodoks anlayışlar taşıyan 11.yüzyılda Mısır’da ortaya çıkmış tek tanrılı bir inanç topluluğudur. Dürziler, klasik Sünni ve Şii akımlar tarafından İslam dışı ilan edilmişlerdir. Dürzilerde kendilerini Müslüman olarak kabul etmezler. Dürziler, kendilerine diğer inanç gruplarının aksine Dürzi demezler ve Muvahhidun (Tekçi) olarak tanımlarlar. Burada Dürziliğin önemli dailerinden olan Neşteki Derezi’nin dini olarak kabul edilmemesi önemli bir rol oynar.
Dürzilik, 11.yüzyılda Fatımi halifeliği içinde gelişmiştir. Neştekin Derezi, Hasan Fergan, Hamza bin Ali gibi isimlerin altıncı Fatımi halifesi Hakim bi Emrillah’ı, Allah (yaratıcı) olarak kabul etmesiyle ortaya çıkmıştır.
Özellikle Hamza bin Ali, Dürziliğin merkezinde yer alan bir figür olarak belirmiştir. Hamza, Hakim’i Allah kendini de onun öğretisini açıklayan peygamberi olarak kabul etmiş ve Dürzi öğretisini yaymaya başlamıştır. Dürziliğin inanç esaslarını yayan dailer, 1017 yılında Tevhit davası adını verdikleri ilahi çağrıyı başlatmış, 1043 yılında ise çağrının bittiğini duyurarak “Dürzi” dinine girişi yasaklamıştır. Dürzilerin tevhit davası adını verdikleri çağrıyı başlatan daileri Hamza Bin Ali, kapatan ise Mutena Bahauddin olmuştur.
Dürzilik ortaya çıktığı ilk andan itibaren yoğun baskılarla karşı karşıya kalmıştır. Hamza bin Ali’nin davet merkezi olarak kullandığı Kahire’deki Reydan Camii yoğun çatışmalara sahne olmuştur. Klasik İslam öğretisine tabi olan gruplar ile Dürziler arasında çetin çatışmalar yaşanmıştır.
Fatımi Halifeliği’de bu gelişmeler karşısında bir takım önlemler almış ve Dürzilere yönelik şiddetli baskılara girişmiştir. Dürziler tarafından Allah olduğu iddia edilen Hakim bi Emrillah’ın oğlu Zahir Billah, Dürzilerin davetini dağıtmak için her yolu denemiş ve Dürzi cemaatler tarafından zalim olarak nitelendirilmiştir.
Dürzi tarihinde bir diğer önemli gelişmede yaşadığı göçler olmuştur. Dürziler, topluca Lübnan ve Suriye sınırında yer alan dağlık alanlara yerleşerek hayatlarını kurtarmışlardır. Bu tarihten sonra ve özellikle Fatımi devletinin yıkılmasının ardından Mısır ile bağları tamamen kopmuştur.
Dürziler, Lübnan ve Suriye tarihinde önemli roller üstlenmişlerdir. Osmanlı tarihinde Havran İsyanıyla ayaklanan Dürziler, Lübnan sınırlarında Maruni (Hristiyan) Araplarla şiddetli çatışmaların içine girmiştir. Sanılan aksine Dürziler, genellikle Müslümanlarla değil Marunilerle çatışmışlardır. Dürziler bu süreçte çok sayıda katliama da maruz kalmışlardır.
Modern döneme geldiklerinde ise Arap Milliyetçiliğini benimseyen önemli liderler Dürzilerin içinden çıkmıştır. Laiklik ilkesinin hayata geçirildiği Suriye ve Lübnan’da, Fransız mandasına karşı ilk mücadeleleri başlatanlar Dürzi liderlerdir. Dürziler, yaşadıkları coğrafyanın erişilmez oluşu, askeri becerilerinin gelişmişliğiyle dikkat çeken bir topluluk haline gelmiştir.
Dürzilerin Günümüzdeki Durumu
Dürziler günümüzde Lübnan, Suriye ve İsrail sınırları içerisinde yaşamaktadır. Coğrafyalarının sertliği nedeniyle göç etmeyi sevmeyen bir topluluk olan Dürziler, yurt birliğine soy birliği kadar önem vermektedir.
Aile birliği etrafında örgütlenen inancın mensupları, Lübnan ve Suriye’de köklü ailelerin liderliğinde politik çalışmalarına devam etmektedir. Lübnan’da parlamentoda temsil edilen etnik gruplardan biridir. Ancak Dürziler, Lübnan anayasası gereğince Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Başkanı olamamaktadır. Lübnan’daki Dürzi toplumunun temel hedefi seçilme yeterliliği kazanmak üzerinedir.
Suriye’deki Dürzilerin durumu ise daha farklıdır. Süveyda bölgesinde yaşayan Dürzilerin hayatı 2011 yılında başlayan Suriye İç Savaşı nedeniyle tamamen değişmiştir. IŞİD’in Suriye’de terör faaliyetleri yürüttüğü dönemde yoğun katliamlarla karşı karşıya kalmıştır. Dürzi kadın ve çocuklar, cariye veya savaş esiri olarak alınmış ve satılmıştır. Dürzilerin yaşadığı IŞİD travması Esad rejimi içindeki Dürzi askerleri derinden etkilemiş ve Süveyda bölgesinin silahlandırılması için çalışmalara girmelerine yol açmıştır. Günümüzdeki Süveyda Askeri Konseyi’nin temelini eski rejimin Dürzi askerleri oluşturmaktadır.
İsrail’deki Dürziler ise diğer ülkelere göre daha rahat yaşamaktadır. İsrail’in yasaları gereği ibadet etme özgürlüğü ve eşit vatandaşlık hakkına sahip olan Dürzilerin geleneksel aile örgütlenmeleri İsrail sınırları içinde yok denecek kadar azalmıştır. İsrail ordusunda üst düzey rütbeler dahil olmak üzere çok sayıda Dürzi komutan vardır. İsrail’in işgal ettiği Suriye’ye ait Golan tepelerinde yaşayan Dürzilerin büyük çoğunluğu, İsrail ordusunda zorunlu askerlik hizmetini yerine getirecek kadar İsrail’e bağlıdır. İsrail’in Dürziler üzerinde yüksek yoğunluklu stratejileri mevcuttur. İsrail kendi ordusundaki Dürzi askerleri vurgulayarak, Ortadoğu’daki Dürzi nüfusu savunmaktadır.
Dürzi Nüfus Ne Kadardır?
Dünyada en yüksek Dürzi nüfus yaklaşık 700.000 kişi olmak üzere Suriye’dedir. Lübnan’da sayıları 240.000, İsrail’de ise işgal edilen topraklardaki nüfusu tam olarak tespit edilememekle beraber 100.000 kadardır. Venezuela ve diğer Latin Amerika ülkelerinde de hatırı sayılı bir Dürzi nüfus mevcuttur.
Dürzilerin İnanç Esasları Nelerdir?
Dürzilerin inanç esaslarını tespit etmek oldukça zordur. Kapalı bir dini grup olmaları ve inançlarının gizlilik esası üzerine kurulması Dürziliğe dair kesin bir yorum yapmayı zorlaştırmaktadır. Dürziliğin temel metinleri, Hamza Bin Ali başta olmak üzere Dailerin yazdığı risalelerdir. En önemli risale Hamza Bin Ali’nin yazdığı Hikmet Risaleleridir.
Genel olarak Dürziler, Tanrının varlığına ve birliğine inanmakla birlikte yaratıcının 7 kez şekil değiştirerek dünyaya geldiğine inanırlar. Tanrının son kez vücut bulmuş hali altıncı Fatımi Halifesi olan Hakim bi Emrillah’tır. Dürziler temel olarak 4 inanç esası etrafında birleşmişlerdir.
1- Hakim’i Allah bilmek
2- Emri Tanımak: Hamza Bin Ali’yi kabul etmek
3- Hududu Tanımak: Hamza ile birlikte 5 daiyi kabul etmek.
4- İptal edilen 7 akideyi reddederek yeni 7 akideyi kabul etmek.
Dürziliğin kurucusu Hamza Bin Ali, İslam’ın temel ibadet şartlarını tamamen değiştirmiştir. Dürzilere göre namaz, oruç, hac gibi ibadetler yoktur. Bu ibadetlerin yerine 7 ana ilke konulmuştur. Hamza Bin Ali’nin belirlediği yedi ibadet şu şekildedir.
1- Sözde doğruluk. Dürziler inançları gereği asla yalan söylemez.
2- İman kardeşlerini korumak ve yardımlaşmak. Sadece Dürziler arasında geçerlidir.
3- Başta İslam olmak üzere önceki inançları ve ibadetleri tamamen terk etmek. Bu sebeple namaz, oruç, hac gibi ibadetler yoktur.
4- İblis’i ve bütün şer güçleri reddetme. Dürziler, şeytana karşı Hakim’e sığınırlar.
5- Allah olarak Hakim’in birliğine iman etmek. Hakim, Allah’ın son ve en güçlü tekamülüdür.
6- Ne olursa olsun Hakim’in olduğuna inanılan öğretilen fiillerini yaşamak.
7- Açık veya gizli Hakim’in iradesine teslim olmak. Ancak buradaki teslimiyet Hakim’in İlahi kişiliğinedir. Hakim bi Emrillah’ın dünyadaki tezahürü Tanrının insan tezahürüdür.
Dürziler, ibadetlerini Halvathane adını verdikleri medrese tipi merkezlerde gerçekleştirmektedir. Dinin mensupları kendi içinde Ukkal (Bilginler) ve Cuhhal (Bilgisizler) olarak iki ana gruba ayrılmaktadır. Dürzi din adamları Ukkal olan sınıfın içindedir. Kadınlar Ukkal sınıfına yükselebilirler. Dürzilikte kadınlara büyük bir önem verilmektedir. Kutsal metinlerinde kadınların ruhu üzerine anlatılar mevcuttur. Ayrıca Dürzi olabilmek için annenin Dürziliği esastır. Bu sebeple kadınların başka inançtan biriyle evlenmesi yasaktır. Evlenenler Dürziliğin dışına çıkar ve cemaatle olan bağlarını koparmak zorunda kalır.
Dürzilere göre Hakim bi Emrillah gayba çekilmiştir. Dünyaya bir kez daha gelecek ve Dürzileri kurtaracaktır. Hakim’in Fatımi halifeliğinde bir anda ortadan kaybolması Dürzileri bu inanca itmiştir. Aynı inanç Hamza Bin Ali içinde geçerlidir. Hamza’da Hakim’den sonrada ortadan kaybolduğu için Hakim’in onu velisi olarak yanına aldığına inanırlar.
*Dürzilerin inanç esaslarını temsil eden bayrak
Tanınmış Dürzi Kökenli İsimler
Dürziler tarihte çok sayıda tanınmış isim çıkarmıştır. Aileleri üzerinden tanınan Dürzi isimler arasında Lübnan siyasetinin önemli ismi Kemal Canbolat, Velid Canbolat ve Talal Arslan vardır. Suriye’deki önemli Dürzi isimler ise Fransa’ya karşı isyan başlatan Sultan El Atraş ve Esad’ın ordusunda popülerliğini arttıran komutan İssam Zahreddin’dir. George Clooney’in eşi Avukat Amal Clooney’de Lübnanlı bir Dürzi’dir.
