Erkeklerde Doğum Kontrolü: “Daha Eşit, Daha Sağlıklı Bir Toplum İçin Erkekler de Sorumluluk Almalı!”

Geleneksel olarak doğum kontrolü kadınlar için önemli gibi görünse de erkekler için de son derece önemli. Kadınlarda olduğu gibi erkeklerde de etkili ve güvenilir seçenekler mevcut. Doğurganlık kimin hakkı, küresel olarak rakamlar ne diyor, erkeklerde doğum kontrol yöntemleri neler? Tüm bu soruları detaylarıyla Prof. Dr. Tümay İpekçi yanıtlıyor.

Doğurganlık Hakkı Kimin Kararı?

Günümüzde bireylerin çocuk sahibi olma kararı özgür iradeleriyle şekillenmeli ve bu süreçte gebeliği önleme yöntemlerine erişim temel bir sağlık hakkı olarak değerlendirilmelidir diyen Prof. Dr. İpekçi, “Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), doğurganlık haklarını bireyin bedeni üzerindeki haklarıyla birlikte değerlendirerek, çiftlerin yalnızca çocuk sahibi olma zamanını değil, aynı zamanda olmamayı da seçebilme hakkına vurgu yapmaktadır. Bu bağlamda kullanılan yöntemler “kontraseptif yöntemler” olarak adlandırılır” dedi.

Erkek Doğum Kontrolünde Küresel Durum: Rakamlar Ne Diyor?

Küresel ölçekte kontraseptif (gebeliği önleyici) kullanımının yalnızca %20’sinin erkekler için ayrıldığını söyleyen Prof. Dr. İpekçi, yapılan güncel araştırmalarda erkeklerin %50’sinden fazlasının etkili ve geri dönüşümlü doğum kontrol yöntemlerini kullanmaya istekli olduğunu belirtti. Yapılan araştırmada, kadınların ise %90’ının kontrasepsiyon sorumluluğunu partnerleriyle paylaşmaya hazır olduğunu gösterdiğinin altını çizdi. (Eisenberg et al., Contraception, 2023).

Erkekler İçin Doğum Kontrol Yöntemleri Nelerdir?

Prof. Dr. Tümay İpekçi, ‘Erkek Kontraseptif Yöntemlerini’ üç ana başlık halinde kategorize ederek şu detaylara değindi:

1. Hormonal Olmayan Yöntemler – Prezervatif Kullanımı

En yaygın kullanılan ve tek geri dönüşümlü erkek kontraseptif yöntemi prezervatiftir. Prezervatif, penis glans ve gövdesine takılan ince bir bariyer kılıftır ve hem gebeliği önleme hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklara (CYBH) karşı korunmada etkilidir. Kullanımı kolay, ucuz ve yan etkisiz bir yöntem olması nedeniyle dünya genelinde sağlık otoriteleri tarafından önerilmektedir. Güncel Amerikan Üroloji Derneği (AUA) ve Avrupa Üroloji Derneği (EAU) kılavuzları da prezervatifin hem doğum kontrolü hem de enfeksiyonlardan korunma açısından ilk basamak yöntemlerden biri olduğunu belirtmektedir.

2. Cerrahi Yöntem – Vazektomi

Çocuk sahibi olma planını tamamlamış erkekler için kalıcı sterilizasyon sağlayan en etkili yöntem vazektomidir. Lokal anestezi altında uygulanan bu işlemde, sperm kanalları (vas deferens) kesilerek bloke edilir. İşlem sonrası sperm üretimi devam etse de meni içine sperm karışmaz. Vazektomi hızlı, güvenilir ve komplikasyon oranı düşük bir işlemdir. “No-scalpel” yani kesi yapılmadan uygulanan tekniklerle bu riskler daha da azalmaktadır. Ancak işlemin geri dönüşünün sınırlı olması nedeniyle hem kişi hem de partneri, işlem öncesinde kapsamlı şekilde bilgilendirilmeli ve yazılı aydınlatılmış onamları alınmalıdır.

Vazektomide rekanalizasyon (kesilen kanalın yeniden birleşmesi) ihtimali çok düşüktür, ancak minimal de olsa mevcuttur. Bu riski azaltmak için fasyal interpozisyon (kanal uçları arasına doku yerleştirilmesi) gibi ileri cerrahi teknikler kullanılmaktadır.

3. Hormonal Yöntemler – Deneysel Aşamada

Erkekler için FDA onaylı, geri dönüşümlü bir hormonal kontraseptif henüz bulunmamaktadır. Ancak testosteron ve progestin kombinasyonlarıyla yapılan klinik çalışmalar umut verici sonuçlar vermektedir. Testosteron seviyesini artırarak sperm üretimini baskılayan bu rejimlerin, birkaç yıl içinde kullanım onayı alması beklenmektedir (Wang et al., Lancet, 2022).

Sağlık Profesyonellerinin Rolü: Danışmanlık Şart

Doğum kontrolü kararlarının mutlaka uzman desteğiyle verilmesi gerektiğinin önemine dikkat çeken Prof. Dr. İpekçi, “Sağlık çalışanları, yöntemlerin etkinliği, riskleri, yan etkileri ve avantajları hakkında kapsamlı bilgi sunmalı; çiftlere doğru tercihler yapmaları için rehberlik etmelidir” dedi.

Hukuki ve Toplumsal Boyut: Üreme Hakkı Temel Bir İnsan Hakkıdır

Cinsel sağlık hizmetleri, Anayasa’nın “sağlık hakkı” ve “özel hayatın gizliliği” maddeleri çerçevesinde değerlendirilmeli diyen Prof Dr. İpekçi, kişilerin üreme haklarına ilişkin kararları özgürce alabilmeleri yalnızca tıbbi değil aynı zamanda temel insan haklarından biridir. Kontraseptif danışmanlık; bireyin eğitimi, gelir düzeyi ve kültürel yapısı göz önünde bulundurularak tarafsız ve bilimsel verilere dayalı şekilde sunulmalıdır” ifadelerinde bulundu.

Sözlerine, erkek doğum kontrol yöntemlerinin yaygınlaşması hem bireysel hem toplumsal sağlık açısından büyük önem taşır diyerek devam eden Prof. Dr., “Kadınlara yüklenen doğum kontrol sorumluluğunun eşitlenmesi, hem çiftler arasındaki dengeyi sağlar hem de istenmeyen gebeliklerin önlenmesinde daha etkili sonuçlar doğurur. Erkeklerin doğum kontrolünde aktif rol alması, daha bilinçli, daha sağlıklı ve daha adil bir toplumun inşasına katkı sağlar” dedi.